مرکز آموزشی،پژوهشی و درمانی دکتر مسیح دانشوری

هوا يكي از پنج عنصر ضروري (هــــوا، آب، غذا، گرما و نور) براي ادامه حيات انســـان است. هر فرد روزانه نزديك 22000 بار تنفس مي‌كند و تقريباً به 15 كيلوگرم هوا در روز نياز دارد. معمولاً انسان مي‌تواند به مدت 5 هفته بدون غذا و مدت 5 روز بدون آب زنده بماند، اما نمي‌تواند بدون هوا حتي 5 دقيقه زنده بماند.
 آلودگي هوا عوارض فراواني به همراه دارد. متخصصين تغذيه بر اين باور هستند كه مصرف بيشتر برخي از موادغذايي نيز مي تواند تا حدي سبب تقويت سيستم تنفسي، گوارشي و قلبي گشته و از آسيب هاي ناشي از آلاينده ها بكاهد .
دکتر "منصور رضایی" دكتراي تخصصي علوم تغذيه و رژيم درماني و عضو هیات علمي دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي با بیان اینکه توسعه صنعتي و پيشرفت تكنولوژي، دستاوردهاي متنوعي را براي زندگي انسان به همراه داشته است گفت: متأسفانه گاهي در روند پيشرفت و اجراي برنامه‌هاي توسعه صنعتي، پس‌مانده‌هايي به شكل تركيباتي ناخواسته و اغلب زيان‌آور به محيط رها مي‌شوند به گونه‌اي كه اثرات منفي بسياري بر محيط زيست مي‌گذارند. وی افزود: پديده آلودگي هوا نيز يكي از ره‌ آوردهاي توسعه صنعتي است كه با افزايش جمعيت، گسترش شهرنشيني و مصرف بيشتر سوخت‌هاي فسيلي، روز به روز بر شدت آن افزوده مي‌شود و با توجه به خطراتي كه اين آلودگي براي سلامت افراد ساكن در مناطق آلوده دارد ، لازم است با آگاهي و شناخت از اين مسئله، در راستاي كاهش خطرات آن اقدام نمود.
دکتر رضایی مواد آلوده کننده هوا را شامل: مونوکسيد کربن، دي اکسيد گوگرد، اکسيدهاي نيتروژن دار، هيدروکربن‌هاي سوخته نشده، ذرات ريز معلق، برميد سرب و ساير ترکيبات سربي بالغ بر 180 آلاينده عنوان کرد و تصریح کرد: ساليانه 3 ميليون نفر در اثر آلودگي هوا جان خود را از دست مي دهند  كه 90 درصد آنان در كشورهاي توسعه يافته هستند. دربعضي كشورها تعداد افرادي كه در اثر همين عامل جان خود را از دست مي دهند بيشتر از قربانيان سوانح رانندگي است. اين مرگ و مير بطور خاص مربوط به آسم، برونشيت - تنگي نفس و حملات قلبي و آلرژي هاي مختلف تنفسي است.
به گفته این دكتراي تخصصي علوم تغذيه و رژيم درماني ازجمله گروه هاي در معرض خطر در آلودگي هوا،کودکان، سالمندان، مادران باردار و مبتلايان به بيماري هاي قلبي، ريوي هستند كه بيشتر از افراد ديگر آسيب مي‌بينند و بايد امکانات لازم براي حفظ سلامت آنها مهيا شود. بنابراين لازم است براي مقابله با آلودگي ها و حفظ سلامت اعضاي خانواده با برخي از موارد تغذيه اي آشنا شويم.
این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی اذعان داشت: آلاينده هاي موجود در هوا با حمله به سلول هاي بدن عوارض نامطلوبي را به جا مي گذارند. در حالت عادي، سيستم دفاعي بدن، بوسيله اندام هاي دفعي نظير كليه، روده ، ريه ، پوست و.... به كمك دريافت مواد مغذي سلول ها را از کليه آسيب هاي بيروني محافظت مي کند. اما بالا بودن ميزان عوامل مخرب محيطي مثل اشعه ماوراء بنفش، الکل و آلودگي هاي محيط باعث مي شوند بدن نتواند مبارزه کند در نتيجه ساختمان و عمل سلول هاي بدن توسط مخرب ها يي نظير راديکال هاي آزاد تخريب مي شود. در مقابل آنتي اکسيدان ها مولکول هايي هستند که جلوي عمل راديکال هاي آزاد را گرفته و مانع از تخريب سلول هاي حياتي بدن مي شوند. مصرف بيشتر منابع غذايي آنتي اکسيدان ها زمينه اي را فراهم مي کنند که بدن به راحتي راديکال هاي آزاد مضر را از بين ببرد.
دکتر رضایی منابع غذايي آنتي اكسيداني را ويتامين هاي C , E، کاروتنوئيدها، سلنيوم و پلي فنول ها نام برد وتوضیحات مختصری در خصوص این منابع غذایی بیان نمود:
ويتامين E :  عملکرد عمده ويتامين E نقش آنتي اکسيداني آن است. اين ويتامين نسبت به شرايط طبخ مقاومت بيشتري دارند روغن ها (غني ترين) منبع اين ويتامين اند که با پختن از بين نمي روند ولي با سرخ کردن تخريب مي شوند.
منابع آن روغن سويا، روغن آفتابگردان، جوانه گندم و ساير روغن هاي گياهي است بنابراين سعي شود در طبخ و فرآوري غذاها حتما" از انواع روغن هاي خوراکي گياهي استفاده شود ضمن معرفي روغن ماهي، روغن زيتون و انواع مغزها به عنوان منابع خوب اين ويتامين ولي نبايد بيش از نياز مصرف شوند زيرا در صورت مصرف بيش از حد نياز با توليد انرژي مي توانند منجر به اضافه وزن يا چاقي مي شوند.
ويتامين C : عملکرد آن به دليل وجود آنتي اکسيدان، افزايش مقاومت به عفونت ها و افزايش جذب آهن است. اين ويتامين در سبزي ها و ميوهاي تازه موجود است. نسبت به حرارت، نور و محيط قليايي بسيار حساس است؛ مثلاً با افزودن جوش شيرين به غذا، ويتامين موجود در غذا غير فعال مي شود.
مهم ترين منابع ويتامين C عبارتتد از: مرکبات، فلفل سبز، کلم بروکلي, گل كلم، كلم برگ، گوجه فرنگي، سبزيجات برگي شکل سبز (سبزي خوردن)، اسفناج، کيوي، طالبي، توت فرنگي و سيب زميني و از اين رو بهتر است ميوه ها و سبزي ها براي حفظ ويتامين هاي موجود در آنها تا حد امكان به صورت خام و تازه مصرف شوند.
بنابراين بايد در برنامه روزانه حتما" از تمامي سبزي ها و ميوه هاي فصل مصرف شودو براي کليه افراد خانواده تاکيد بر مصرف سبزي و ميوه به شکل تازه درشرايط آلودگي است.
توصيه مي شود روزانه از گروه سبزي ها 3 تا 5 واحد و گروه ميوه ها روزانه 2تا 4 واحد استفاده شود.
هر واحد ميوه برابر است با: يک عدد ميوه متوسط يا نصف ليوان آب ميوه تازه يا يک چهارم ميوه خشک.
هر واحد سبزي برابر است با: يک ليوان سبزي خام برگي (سبزي خوردن يا کاهو) يا نصف ليوان سبزي پخته يا خردشده ، يايک عدد گوجه فرنگي يا پياز متوسط.
بتاکاروتن :  بتاکاروتن يکي از کاروتنوئيدهاي مهم وپيش ساز ويتامين A است. که در بدن تبديل به ويتامين A مي شود. سبزي ها و ميوه هاي سبز، زرد و نارنجي مانند هويج، کدو حلوايي، کلم بروکلي، اسفناج، گوجه فرنگي، انواع کلم مثل کلم بروکلي، طالبي، هلو و زردآلو، موز از منابع خوب بتاکاروتن هستند. نقش ويتامين A علاوه بر عملکرد عمده آن بر بينايي، پو ست بر تقويت سيستم ايمني نيز نقش دارد بنابراين در شرايط آلودگي بايد در برنامه غذايي خانوار از انواع سيزي ها و ميوه هاي رنگي گنجانده شود.
پکتين:  از دسته فيبرهاي محلول در آب بوده که يكي از خواص آن، تسهيل در دفع سرب از بدن مي باشد. منابع غني آن در سيب است. ساير منابع غني از پکتين عبارتند از: مرکبات ( پرتقال، نارنگي، ليمو و گريپ فروت )، توت فرنگي، هويج و غلات سبوس دار. مصرف روزانه ميوه ها ي حاوي پكتين براي كاهش خطرات آلودگي هوا مناسب است. بنابراين توصيه به مصرف حداقل يک سيب در طول روز است.
سلنيوم:  براي عملكرد آنزيم هايي در بدن که بتواند با شرايط بد محيطي و آسيب رسان به سلول هاي بدن مقابله كند دريافت سلنيم ضروري است. که اين ماده مغذي را مي توان از طريق منابع غذايي آن (ماهي ، گوشت قرمز، غلات، حبوبات، تخم مرغ ، مرغ، سير، زردچوبه و قارچ) با تنظيم يک برنامه غذايي سالم دريافت کرد.
روي: ريزمغذي روي از مواد موثر در تقويت سيستم ايمني بدن است. انواع گوشت و غلات و حبوبات خيسانده شده و ترجيحا جوانه زده به خصوص غلات سبوس دار منابع سرشار از روي هستند. مصرف انواع فراورده‌هاي دريايي، نخود سبز، عدس و جوانه گندم به دليل اين که ازمنابع خوب ريزمغذي روي هستند، توصيه مي‌شود.
منيزيم: منيزيم در هواي آلوده موجب كاهش جذب فلزات سنگين مانندكادميوم شده و دفع سرب را بالا مي‌برد و از اين طريق زمان تماس اين تركيبات زيان بار را در بدن به حداقل مي رساند و بنابراين مصرف انواع سبزي ها با رنگ سبز تيره كه از اين ماده مغذي غني هستند، به همه افراد توصيه مي شود. منابع غذايي خوب منيزيم عبارتند از: انجير، ليمو، گريپ فروت، ذرت زرد، بادام، گردو، پسته، مغزها، آجيل، سبزيجات برگي شکل مثل کلم، اسفناج، جعفري، كاهو، برگ چغندر، غلات سبوس دارو حبوبات مثل لوبيا و سويا است.
ماهي :  مصرف ماهي‌هاي روغني كه سرشار از اسيدهاي چرب امگا3 وپروتئین, روي، منيزيم ، سلنيوم ، آهن،.... و يد هستند مي تواند در كاهش تنگي نفس و اثرات زيان بار تركيبات التهاب آور مفيد باشد. توصيه: سرخ كردن ماهي با شعله ملايم باشد و آن را در صورت امکان بخار پز، آب پز و يا تنوري مصرف كنيد. افزودن انواع چاشني‌ها ( آب ليمو و آب نارنج) به ماهي بخارپز و تنوري و يا آب پز موجب بهبود طعم و مزه آن مي شود.
چاي سبز: به دليل داشتن مقدار قابل توجهي آنتي اکسيدان تاثير زيادي بر سيستم ايمني دارد، با تقويت سيستم ايمني، بدن در مقابل بيماري هاي مختلف به ويژه بيماري هاي فصلي مانند سرماخوردگي و آنفلوآنزا در زمستان، اسهال و استفراغ در فصل تابستان و حساسيت هاي فصل پاييز و الودگي ها مقاوم مي شود. نوشيدن آن باعث آرامش و رفع التهاب و حساسيت دستگاه تنفس (بافت هاي آسيب ديده) مي شود تئوفيلين موجود در چاي سبز در حکم داروي مخدري است که باعث آرامش و رفع التهاب و حساسيت دستگاه تنفس (بافت هاي آسيب ديده) مي شود. البته بايد توجه داشت نوشيدن چاي سبز به طور متعادل مفيد است ولي خوردن بيش از حد آن مي تواند ضررداشته باشد.
شير و لبنيات:
مصرف روزانه شير و مواد لبني به مقدار كافي، عوارض ناشي از آلودگي هوا را بر بدن و دستگاه گوارش به دلايل زيرکاهش مي دهد.
1. زيرا شير به دليل دارا بودن فسفر، منيزم و کلسيم، روي و سلنيوم خنثي کننده سموم است.
2. شير- ماست، دفع ادرار و مدفوع و مواد آلاينده را تنظيم مي کنند. هر وقت ميزان باکتري هاي مفيد بر اثر ورود سرب و مواد آلاينده به بدن کم شود، عمل دفع هم با مشکل مواجه مي شود و اين مواد در بدن باقي مي مانند. ماست هاي غني شده با باکتري هاي به نام پروبيوتيک ، سطح باکتري هاي مفيد را در روده انسان تعادل مي بخشد.
3. كلسيم موجود در شير- ماست، منجر به کاهش جذب سرب و برخی فلزات سنگين موجود در هواي آلوده مي گردد .توصيه مي شود در شرايط آلودگي هوا از شير كم چرب استفاده شود زيرا دريافت اسيدهاي چرب اشباع موجود در فراورده‌هاي لبني پرچرب مي‌تواند در كاهش كارايي سيستم ايمني دخالت كرده و موجب گسترش بيماري‌هاي ريوي در هواي آلوده شود. توصيه مي شود روزانه حداقل دو ليوان شيرمصرف شود.
توصيه هاي كلي براي داشتن برنامه غذايي مناسب كه زيان هاي آلودگي هوا را به حداقل برساند:
•حداقل 400 گرم سبزي و ميوه تازه موجود در فصل سرما در طي روز بايد مصرف شود.
•سبزي ها را بيشتر بصورت تازه و خام مصرف كنيد چون ويتامين هاي آن بخصوص ويتامين C بيشتر حفظ مي شود.
•روزانه از شير و مواد لبني كم چرب مثل ماست وپنير كم چرب به مقداركافي مصرف كنيد.
•حداقل 3-2 باردرهفته ماهي مصرف كنيد.
استفاده از تنقلات كم ارزش مثل چيپس و پفك و نوشابه‌هاي گازدار چون باعث اختلال جذب عناصر مفيد در بدن مي‌شوند مي‌توانند اثرات سوء آلودگي هوا را دوچندان كنند. موادي مثل سوسيس و كالباس به دليل داشتن مواد شيميايي و نگهدارنده، علاوه بر اين كه به خودي خود مضر و سرطان‌زا هستند براي افرادي كه در معرض آلودگي هواي شهرها قرار دارند به هيچ‌وجه توصيه نمي‌شوند. به طور كلي ما مردم را به مصرف مواد غذايي تازه و غيرصنعتي تشويق مي‌كنيم تا سلامتي‌شان در مواجهه با عوامل خطرناكي مثل آلاينده‌هاي هوا محفوظ بماند.
دکتر رضایی در خاتمه اظهار داشت: با توجه به اينكه اندام هاي دفعي بدن نظير: كليه، روده ، ريه ، پوست و.... كه سموم و مواد دفعي را از بدن به شكل ادرار، مدفوع، خلط، و عرق دفع مي كنند. براي بهتر كاركردن اين اندامها، بدن نياز روزانه به دريافت كافي آب و مايعات دارد كه بهتر است از شير و لبنيات کم چرب و از انواع ميوه و سبزي های فصل سرما نظیر انار,خرمالو,به,نارنگی,پرتقال,کیوی همچنين شلغم, سير و پياز و انواع كلم چغندر پخته و خام در انواع آش و سوپ و خورش و البته آب و چاي كم رنگ نیز بيشتر استفاده گردد.     
وی خاطر نشان شد، تهيه يك بسته غذايي به عنوان ميان وعده سالم براي كودكان مهد كودك ها، پيش دبستاني و سنين مدرسه شامل يك عدد ميوه ترجيحا" سيب يا مركبات، يك پاكت 200 سي سي شيرو يك بسته 50 گرمي از انواع مغزها توصیه می گردد.